Het werkveld

KOBO wil binnen hogescholen en universiteiten de aandacht voor vakmanschap op het gebied van bodem en ondergrond versterken. Maar wat houdt dat vakmanschap precies in? Hoe ziet het werkveld 'bodem en ondergrond' eruit? De artikelen, websites en publicaties hieronder geven een goede indruk. Het overzicht laat enerzijds zien hoe veelzijdig het vakgebied is. Tegelijk wordt ook duidelijk dat bodem en ondergrond op veel manieren een belangrijke rol spelen in ons dagelijks leven.


https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ordening-van-de-ondergrond/

Ordening van de ondergrond

Ordening van de ondergrond
Datum: 07-05-2020
Bron: Stadswerk

De drukte in de ondergrond leidt tot twee belangrijke discussies: Hoe verbinden we bovengrondse ontwikkelingen met de ondergrond? En wordt het niet eens tijd voor een ordening van de ondergrond?

In een webinar beschouwde Geert Roovers, lector aan Saxion hogeschool en voorzitter dan het KOBO-ontwikkelteam, de drukte in de ondergrond vanuit verschillende perspectieven zoals regie, ordening, innovatie en ontwerp. Hij legde daarbij de link met ruimtelijke kwaliteit, technische ontwikkelingen, huidige en toekomstige wetgeving.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ondergrond-op-voorgrond/

Ondergrond op de voorgrond

Ondergrond op de voorgrond

Er zijn in Nederland diverse plekken waar je je bovengronds in de ondergrond kunt verdiepen.

  • De Bastei in Nijmegen is een deels ondergronds museum aan de voet van de Valkhofheuvel in het centrum van Nijmegen. Bezoekers maken een wandeling door het verleden van de stad. Aan de hand van archeologische vondsten daal je via middeleeuwse verbindingsroutes en muurresten van een veertiende-eeuws stenen huis af naar een Romeinse stadsmuur uit de tweede eeuw. Het gebouw won in 2019 de Schreudersprijs: “De Bastei verknoopt zichtbaar en gelaagd het heden en verleden, ondergronds en bovengronds en duisternis met een oogverblindend panorama.”
  • Domunder in Utrecht is een historische attractie onder het Domplein in Utrecht voor jong en oud. Met een ‘slimme zaklamp’ ontdek je de bewogen geschiedenis van 2000 jaar Domplein, Utrecht, Nederland en Europa. De bouw van het centrum was complex, want elke onverwachte vondst in de ondergrond kon invloed hebben op de constructie. Met informatie over eerdere deelopgravingen, grondradar, een 3D-laserscan, uitgebreide sonderingen en nieuwe proefsleuven en –ontgravingen, is het werkgebied in kaart gebracht.
  • GeoFort in Herwijnen staat geheel in het teken van de aarde. Het is een science center voor kinderen, jongeren en volwassenen waarin drie thema’s centraal staan: klimaat, geodesign en big data. Binnen en buiten kun je experimenteren met oude en moderne geo-technieken.
https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/overvolle-ondergrond-schreeuwt-om-slimme-oplossingen/

Overvolle ondergrond schreeuwt om slimme oplossingen

Overvolle ondergrond schreeuwt om slimme oplossingen
Datum: 31-01-2020
Bron: COB

Naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van het COB is in een artikel teruggekeken op 25 jaar kabels en leidingen in de ondergrond. De ernst van de overvolle ondergrond is pas de laatste jaren echt goed tot iedereen doorgedrongen. Er is een directe relatie met de grote opgaven waarvoor we als maatschappij staan, zoals de energietransitie, klimaatadaptatie en de overgang naar een circulaire economie.

Lidwien Besselink van gemeente Amsterdam is een van de experts die aan het woord komt: “In Amsterdam willen we in 2040 aardgasvrij zijn. In grote delen van de stad lijken warmtenetten de meest kansrijke optie. Dat betekent dat er twee grote leidingen extra in de grond moeten worden geplaatst, terwijl de bestaande gasleidingen vaak nog in stand moeten worden gehouden. Ook zal het elektriciteitsnet moeten worden verzwaard, door de toenemende rol van elektriciteit in onze energievoorziening. Denk aan elektrisch koken en elektrisch rijden. Als vingeroefening hebben we onlangs gekeken of er in de grond onder de straten in de binnenstad ruimte is voor alle benodigde warmteleidingen. Die ruimte blijkt er in een groot deel van het centrum, maar ook daarbuiten, niet te zijn.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ken-je-kobolden/

‘Ken je kobolden’

‘Ken je kobolden’
Datum: 29-05-2020
Bron: COB

Verschillen in uitgangspunten en benaderingen van risicomanagement kunnen conflicteren en projecten negatief beïnvloeden. Erwin Biersteker doet, specifiek voor projecten met een grootschalige ondergrondse component, onderzoek naar de verschillende perspectieven in risicobeleving en -aanpak. De manier waarop we naar ondergrondse risico’s kijken, is terug te voeren op angst voor het onbekende.

Erwin grijpt terug naar de middeleeuwen: “Toen mensen zilvererts gingen delven, was er angst voor de donkere wereld die men moest betreden. Er lagen allerlei problemen op de loer, soms met fatale afloop. Zieken en doden in het delvings- en verwerkingsproces werden toegeschreven aan kobolden, kwaadaardige mythische dwergen die heimelijk koboldenstof in het erts deden om de mijnwerkers te pesten. Dit soort verhalen, waarin destijds onverklaarbare risico’s een plaats kregen, kom je over de hele wereld tegen. Als reactie op de kobolden en de duistere monsters die in de krochten van de ondergrond huisden, werden allerlei rituelen uitgevoerd en offers gebracht om de mensen in de ondergrond te beschermen. Nu weten we dat mensen ziek worden wanneer het metaal kobalt zich in een ongeventileerde ruimte bindt met arseen en zwavel. Maar die kennis betekent niet dat we tegenwoordig geen ‘angst’ meer hebben voor de ondergrond. De angst voor de ondergrond heeft in bouwprojecten plaatsgemaakt voor risico’s, dat klinkt objectiever. Maar je kunt gerust beweren dat projectmanagers een soort angst ervaren voor een uitlopen van een project, of dat een gemeentelijke toezichthouder angst heeft voor te veel omgevingshinder. Het is niet voor niets dat we ook vandaag de dag nog rituelen zien bij werken in de ondergrond, denk aan de beeldjes van de Heilige Barbara bij tunnelprojecten.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemdalingskaart/

Bodemdalingskaart

Bodemdalingskaart
Datum: 18-11-2018

De bodem van Nederland zakt, vooral in het westen van het land. Dat blijkt uit gegevens van de Bodemdalingskaart Nederland, die sinds 2018 online staat. Een team van onderzoekers heeft drie verschillende soorten meetdata verwerkt in het onderliggende model: satelliet-radars, GPS, en zwaartekrachtmetingen. Deze gegevens zijn verwerkt tot een interactieve kaart. De kaart geeft een globaal overzicht van de bodembeweging, met een precisie en een resolutieniveau dat afhankelijk is van de variabiliteit van het lokale bodemdalingssignaal. De metingen zelf hebben een precisie in de orde van een millimeter (InSAR, waterpassing) tot een centimeter (absolute zwaartekracht en GNSS). Nieuwe metingen worden vier maal per week uitgevoerd, over heel Nederland. De kaart en de dataset zelf worden drie tot vier maal per jaar opnieuw berekend, op basis van alle dan beschikbare geodetische meetgegevens.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/nationaal-kennisprogramma-bodemdaling-nkb/

Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling (NKB)

Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling (NKB)

Het Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling werkt structureel en programmatisch aan het verbinden, versterken en ontwikkelen van kennis rondom bodemdaling. Er gebeurt in Nederland al veel op het gebied van samenwerking, onderzoek en pilots. Het NKB legt verbanden en zorgt voor samenhang.

Daarnaast is er in 2018 gestart met drie deelexpedities: Natte teelten, Onderwater- en drukdrainage en Innovatieve ophoogtechnieken. In 2019 zijn daar nog drie onderwerpen aan toegevoegd: Geo-informatie, Governance en Broeikasgassen. Deelexpedities zijn netwerken van ongeveer 20 deelnemers die affiniteit hebben met en kennis hebben van het onderwerp. Per deelexpeditie worden drie bijeenkomsten per jaar georganiseerd. Het doel is het stimuleren en faciliteren van kennisdoorwerking en het gezamenlijk identificeren van kennisbehoeftes.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/basisregistratie-ondergrond-bro/

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Basisregistratie Ondergrond (BRO)
Datum: 01-01-2018

Nederland is het eerste land ter wereld waar het in kaart brengen van de ondergrond wettelijk geregeld is. Dat gebeurt via de Basisregistratie Ondergrond (BRO). De Basisregistratie Ondergrond (BRO) is een centrale registratie met publieke gegevens over de Nederlandse ondergrond. Overheden hebben sinds 1 januari 2018 de wettelijke taak om gegevens voor de BRO aan te leveren. 

Ondergrondgegevens zijn nu vaak nog in beheer bij verschillende organisaties. Denk aan gegevens die bekend zijn door metingen via sonderingen of via meetinstrumenten in putten. Ze zijn daardoor niet in dezelfde mate gedigitaliseerd, gestandaardiseerd en geharmoniseerd. En ze zijn maar gedeeltelijk publiek beschikbaar. Het doel van de BRO is om gevalideerde ondergrondgegevens van hoge kwaliteit voor iedereen toegankelijk te maken.

Ieder jaar worden steeds meer ondergrondgegevens opgenomen in de BRO. Gegevens over parkeergarages, kelders, of tunnels, en kabels en leidingen komen niet in de BRO. Daarvoor bestaan andere registraties en regelingen, zoals de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netwerken (WION).

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/leren-van-wadis/

Leren van wadi’s

Leren van wadi’s
Datum: 14-05-2020
Bron: Land+Water

Vanaf de jaren negentig zijn er grootschalig wadi’s aangelegd om hemelwater te bergen, infiltreren en zuiveren. De naam verwijst naar de Arabische naam voor een vaak droogstaand rivierdal, en is ook een acroniem van waterafvoer, drainage en infiltratie. Anno 2020 zijn meer dan 500 woonwijken met wadi’s verspreid over Nederland in kaart gebracht door gemeenten, waterschappen en kennisinstellingen.

Na twintig jaar heeft vrijwel elke gemeente in Nederland wel één of meerdere wadi’s. Wat kunnen we van de wadigeschiedenis leren? Dit was het onderwerp van de bijdrage van Floris Boogaard en Antal Zuurman op de Rioned-dag van 6 februari 2020. De lessen zijn terug te lezen in een artikel van Land+Water.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bagger-sexy-maken/

Bagger sexy maken

Bagger sexy maken
Datum: 17-01-2020
Bron: Land+Water

Als Nederland in 2050 circulair wil zijn, moeten we stoppen met materialen als afval te beschouwen. Daarom wil Waterweg bagger sexy maken en Nederland laten zien dat er van bagger nuttige, esthetische en circulaire producten te maken zijn.

Waterweg is een team van dromers en doeners met verschillende achtergronden die de circulaire economie daadwerkelijk willen realiseren. Ze richten zich onder meer op het overschot aan bagger uit de waterwegen. Waterweg ziet dat baggerspecie op meerdere manieren als grondstof gebruikt kan worden. In samenwerking met het Hoogheemraadschap van Delfland wordt een mobiele baggerfabriek ontwikkeld. Deze fabriek zal lokaal, op de baggerlocatie, van natte bagger bouwmaterialen kunnen maken. In The Green Village bij de TU Delft te staan. In dit duurzame testdorp zal het eerste product, een waterpasserende tegel, geproduceerd en getest worden.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/beheersing-van-grondrisicos/

Beheersing van grondrisico’s

Beheersing van grondrisico’s
Datum: 14-01-2020
Bron: Land+Water

Grondverzet moet goed worden voorbereid en zorgvuldig uitgevoerd worden. Er zijn vanuit wet- en regelgeving bijvoorbeeld eisen bij hergebruik van bagger en grond, en er moet rekening gehouden worden met de aanwezigheid van kabels en leidingen, archeologische waarden en niet-gesprongen explosieven in de bodem. Om grondrisico’s te minimaliseren hebben Rijkswaterstaat en brancheorganisaties samen de website Mindergrondrisico.nl opgezet. De website schrijft geen uniforme werkwijze voor, maar reikt verschillende mogelijkheden (en voorbeelden) aan voor het samenwerken aan een beheerste uitvoering van grondverzet.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemdaling-tegengaan/

Bodemdaling tegengaan

Bodemdaling tegengaan
Datum: 29-03-2019
Bron: NEMO Kennislink

Is het verzakken van de bebouwde kom terug te dringen door licht vulkaangesteente als ophoogmateriaal te gebruiken? Op sommige plekken wel, zeggen de deskundigen van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Maar eigenlijk hadden ze er acht jaar geleden meer van verwacht.

Bodegraven-Reeuwijk ligt in het Zuid-Hollandse veenweidegebied, waar de bodem slap en sponzig is. Alles wat niet met heipalen verankerd staat op de diepere stevige ondergrond, zakt gestaag omlaag. In 2011 werd een nieuw wapen ingezet: bims, lichtgewicht vulkaangesteente. Met bims hoopte men op een daling van maximaal 20 centimeter in de komende 30 jaar uit te komen. In 2019 ging NEMO Kennislink terug naar Bodegraven-Reeuwijk, en sprak met wegbeheerder Pieter Both en beleidsmedewerker Maurits van Houwelingen van het team Openbare Ruimte.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/honderd-jaar-geotechniek/

Honderd jaar geotechniek

Honderd jaar geotechniek
Datum: 13-09-2014
Bron: KIVI Geotechniek

Op vrijdag 13 september 1918 vond bij Weesp een van de grootste treinrampen plaats in de Nederlandse geschiedenis. Deze ramp wordt gezien als het startsein voor de ontwikkeling van de hedendaagse geotechniek in Nederland. In 2018 bestond het vakgebied dus 100 jaar! Ter ere van dit jubileum is een video gemaakt waarin enkele geotechnische hoogtepunten voorbijkomen.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodem-hoge-veluwe-krijgt-kunstmest/

Bodem Hoge Veluwe krijgt kunstmest

Bodem Hoge Veluwe krijgt kunstmest
Datum: 23-04-2020
Bron: Resource (Wageningen University & Research)

Duizenden kilo’s steenmeel strooit Sylvana Harmsen uit over kleine stukjes Veluwe. Alsof ze een dierbare illegaal verstrooid. Maar dat is zeker niet zo. Het gruis is gemalen steen (Soilfeed) en de vrouw is promovenda Sylvana Harmsen. Het gruis moet de mineralenbalans van de bosgrond herstellen, die door de neerslag van stikstof sterk is aangetast. Dat zo’n bodemverbeteraar werkt hebben collega’s van Harmsen de afgelopen jaren met proeven in het park en in het Mastbos in Breda aangetoond. Het gebruikte gruis, gemalen steen afkomstig uit een mijn in Noorwegen, is rijk aan de mineralen kalium, calcium en magnesium. Door opname van die mineralen neemt de zuurgraad van de bodem af. En dat heeft zijn effect op het hele ecosysteem. Het bodemleven en de vegetatie veranderen ten gunste van de aanwas van jonge bomen. Maar er is ook een keerzijde: het jonge grut wordt mogelijk aantrekkelijker voor grazers als reeën, herten en moeflons.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ondergrond-in-storymaps/

Ondergrond in storymaps

Ondergrond in storymaps
Datum: 09-03-2020
Bron: Wageningen University & Research

Hoe maak je ondergrondgegevens aantrekkelijk voor een brede doelgroep? Bij de basisregistratie ondergrond (BRO) werkt men aan zogeheten storymaps, interactieve verhalen die de meerwaarde van het gebruik van ondergrondgegevens in projecten inzichtelijk maakt.

Er is bijvoorbeeld storymap van de gemeente Ede en een van het Friese veenweidegebied. In de de eerste is te zien hoe ondergrondgegevens gebruikt worden om de gemeente Ede klimaatbestendig te maken. In de storymap wordt de cruciale rol van data om het systeem te begrijpen en effectief maatregelen te selecteren uitgelicht. In Friesland hebben de gegevens uit de BRO bijgedragen aan begrip van de veendaling en het ontwikkelen van effectieve maatregelen.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/studie-naar-ecologie-zonneparken/

Studie naar ecologie zonneparken

Studie naar ecologie zonneparken
Datum: 27-05-2020
Bron: Wageningen University & Research

Zonneparken zijn niet onomstreden. Tegenstanders wijzen onder meer op mogelijke negatieve effecten op bodem en vegetatie. Doordat de panelen de bodem afschermen, zou de grond verdrogen en de vegetatie verdorren. “Maar dat is niet op onderzoek gebaseerd”, zegt Friso van der Zee van Wageningen University & Research (WUR). In het project SolarEcoPlus werken onder meer WUR, TNO en ontwikkelaar van zonneparken LC Energy samen om het effect van zonneparken op de bodemkwaliteit en biodiversiteit te onderzoeken.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/het-geheugen-van-zand/

Het geheugen van zand

Het geheugen van zand
Datum: 14-01-2020
Bron: Resource (Wageningen University & Research)

Zandsuppletie bij Ameland moet de zandhonger van de Waddenzee stillen. Maar waar blijft dat zand? Hoogleraar Jakob Wallinga gebruikt het geheugen van zand om dat uit te zoeken.

Voor de kust van Terschelling is in 2018 vijf miljoen kuub zand in zee gekieperd. Sindsdien doen golven en stroming hun werk en verspreidt het zand zich in het Waddengebied. Dat is tenminste de theorie. Maar werkt dit bouwen met de natuur in de praktijk ook? ‘Het effect van zandsuppletie voor de gesloten Noordzeekust van west Nederland is goed te voorspellen’, zegt Wallinga. ‘Maar zo’n zeegat is veel ingewikkelder en dynamischer. We hebben eigenlijk geen idee welk deel van het zand de Waddenzee in gaat.’ Met een nieuwe toepassing van luminescentie gaat hij de wegen van het aangevoerde zand in kaart brengen. Hij maakt daarbij gebruik van het luminescentiesignaal dat de aangevoerde zandkorrels van nature aan boord hebben. Wallinga doet dat in zijn luminescentielab. Normaal gesproken gebruikt hij zo’n signaal om de ouderdom van bodemlagen mee in kaart te brengen. Hoe langer het zand in de bodem zit, hoe sterker namelijk het geheugensignaal. Maar je kunt dat signaal ook gebruiken om aangevoerd zand te onderscheiden van lokaal zand. Lokaal zand in de Wadden heeft door blootstelling aan licht geen geheugen meer.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/atlas-van-de-ondergrond/

Atlas van de ondergrond

Atlas van de ondergrond

De Atlas van de Ondergrond Eindhoven brengt door middel van interactieve kaarten, infographics, foto’s en teksten het Eindhovense stukje van de ondergrond in kaart. Het is voor initiatiefnemers een bruikbaar instrument bij de ontwikkeling van de stad. De website maakt door middel van interactieve kaarten, infographics, foto’s en teksten inzichtelijk wat doorgaans ongezien blijft.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/innovaties-onder-maaiveld/

Innovaties onder maaiveld

Innovaties onder maaiveld
Datum: 17-04-2020

Binnenstedelijk gebied ligt nu al vaak en soms langdurig open vanwege het beheer en onderhoud van de verharding, riolering en overige kabel- en leidingeninfrastructuur. Als we straks op grote schaal aan de slag gaan met maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie – opgaven die óók de ondergrond nodig hebben – gaat de stad verder op slot. In het project Vol onder maaiveld zoeken innovatieteams naar slimme oplossingen om tot een betaalbare en toekomstbestendige inrichting van de stedelijke ondergrond te komen. Op 17 april 2020 werden de ideeën gepresenteerd in korte filmpjes.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/het-zinkende-land/

Het zinkende land

Het zinkende land
Datum: 11-10-2018
Bron: Platform Slappe Bodem

De bodem in het veenweidegebied van groten delen van West- en Noord-Nederland daalt in rap tempo. Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt. Dat heeft gevolgen voor de bewoners en gebruikers én voor de overheden die hiermee te maken hebben. De documentaire ‘Het zinkende land’ brengt deze gevolgen in beeld en laat zien hoe bewoners, bedrijven en overheden aan oplossingen werken.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/gezondheid-van-de-bodem/

Gezondheid van de bodem

Gezondheid van de bodem
Datum: 03-03-2020
Bron: Best4Soil

Gezonde bodems zijn van groot belang voor de toekomst van de Europese horticultuur en de productie van landbouwgewassen. Vooral in intensieve productiesystemen zijn bodemziekten een belangrijke factor met een negatief effect op de bodemgezondheid. Nieuw ontwikkelde best practices en goede vruchtwisselingen maken het mogelijk de bodemgezondheid in Europa in stand te houden, te verbeteren of te herstellen. Best4Soil brengt telers, adviseurs, voorlichters en onderzoekers met elkaar in contact om praktijkgerichte kennis te bevorderen. Zo maken ze bijvoorbeeld informatieve video’s die uitleggen wat een gezonde bodem is en hoe verschillende maatregelen tot een gezonde bodem leiden.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemdieren-in-de-maasheggen/

Bodemdieren in de Maasheggen

Bodemdieren in de Maasheggen
Datum: 31-05-2019
Bron: Vroege Vogels

In de bodem wemelt het van de dieren. Ze laten zich nauwelijks zien boven de grond, maar zijn van groot belang voor wat er groeit en bloeit bovengronds. Deze bodemdieren zorgen er samen met schimmels en bacteriën voor dat dood plantenmateriaal wordt omgezet tot vruchtbare grond. Ook ondergronds is het eten en gegeten worden. Het team van Vroege Vogels ging mee op bodemonderzoek in natuurgebied de Maasheggen.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/onderkeldering-monumentaal-pand-vereist-flexibele-aanpak/

Onderkeldering monumentaal pand vereist flexibele aanpak

Onderkeldering monumentaal pand vereist flexibele aanpak
Datum: 29-05-2020
Bron: COB

De bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) verhuist in de loop van 2023 naar het Universiteitskwartier. Voordat het zover is, moet er onder andere een grote kelder worden aangelegd onder een monument en zijn binnentuin. Dat geeft veel geotechnische uitdagingen.

Iedereen die dit voorjaar de nieuwe locatie voor de universiteitsbibliotheek bezocht, zal zijn ogen hebben uitgekeken. Het circa 125 jaar oude pand van de Tweede Chirurgische Kliniek stond op een groot stalen frame dat steunt op ongeveer 620 schroefinjectiepalen, waardoor je van voor tot achter onder het pand kon doorkijken. Dat hier een ingewikkelde klus in uitvoering is was zonneklaar.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemschat-of-afvoerput/

Bodemschat of afvoerput

Bodemschat of afvoerput
Datum: 02-06-2016
Bron: VRPO

De VPRO-documentairereeks Nederland van boven heeft een aflevering die zich specifiek richt op de ondergrond: Bodemschat of afvoerput. In deze aflevering kijk je naar sporen van onze ondergrondse schatten vanuit de lucht. Vele grondstoffen en vruchtbare bodems, maar ook afval, rioolbuizen en elektriciteitskabels zitten onder de grond verstopt.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/winst-door-denken-vanuit-kansen/

Winst door te denken vanuit kansen

Winst door te denken vanuit kansen
Datum: 29-01-2016
Bron: COB

“Ik zie het lectoraat vooral als kern van een netwerk dat breed en integraal in de praktijk geworteld is”, zegt Geert Roovers, de kersverse lector Bodem en Ondergrond aan de hogeschool Saxion. Hij ziet het als een persoonlijke opdracht om studenten – zowel van het hbo als op universiteiten – warm te maken voor de ondergrond.

“We willen nieuwe wetenschappelijke inzichten vertalen naar praktisch toepasbare werkwijzen en onderwijsmodules”, aldus Roovers over de ambitie van het lectoraat. “Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan nieuwe governanceconcepten, adaptieve planning en de rol van data en sociale media. De output zal meer liggen in het empoweren van mensen dan in rapportages. Daarbij richten we ons op het huidige en het toekomstige werkveld en proberen we nieuwe inzichten ook te laten landen in het onderwijs. Met het lectoraat wil ik studenten enthousiast maken voor het thema door ze maatschappelijk relevante cases voor te houden. De resultaten komen beschikbaar voor het hoger onderwijs via publicaties en KOBO.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/energie-opslaan-bodem/

Energie opslaan in de bodem

Energie opslaan in de bodem

Als we de warmte van de zomer en de kou van de winter opslaan in ondergrondse bassins hoeven we veel minder aardgas aan te spreken om onze huizen te verwarmen. Installaties voor warmte- en koudeopslag (WKO) worden dan ook steeds vaker aangelegd. Wil je meer hierover weten? Kijk en lees dan hier verder:

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ontstaansgeschiedenis-van-de-ondergrond/

Ontstaansgeschiedenis van de ondergrond

Ontstaansgeschiedenis van de ondergrond

De Nederlandse bodem bestaat met name uit zand, klei, veen en water. De eigenschappen van die grondstoffen en de geologische vorming bepalen het draagvermogen van de bodem en de vervorming die kan optreden. Als civiel ingenieur is het daarom handig om wat af te weten van geologie: het gedrag van de ondergrond is tenslotte zeer bepalend voor de stevigheid van een constructie. De website geologievannederland.nl vertelt uitgebreid over de opbouw van de ondergrond.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/virtueel-stroomlijnen-nutswerkzaamheden/

Het virtueel stroomlijnen van nutswerkzaamheden

Het virtueel stroomlijnen van nutswerkzaamheden
Datum: 29-01-2016
Bron: COB

Werkzaamheden aan ondiepe ondergrondse infrastructuur (kabels en leidingen) zijn notoir vanwege de langdurige overlast die ze veroorzaken. Wethouders proberen ze ‘bij te sturen’ met strakke deadlines en eisen ten aanzien van hinder en ruimtegebruik. Hoe kunnen deze projecten dan toch vaak uitlopen? Daar heeft Léon olde Scholtenhuis voor zijn promotie aan de Universiteit Twente onderzoek naar gedaan. Hij heeft in het bijzonder gekeken naar visualisaties: hoe kun je met virtuele bouw- en ontwerptools de coördinatieprocessen ondersteunen en de betrouwbaarheid van nutsprojecten vergroten?

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ontwikkeling-kustlijn/

Ontwikkeling kustlijn

Ontwikkeling kustlijn
Datum: 10-01-2012

De loop van de kustlijn van Nederland is in duizenden jaren sterk veranderd. Deze video van de VPRO-documentairereeks Nederland van boven brengt dat mooi in beeld. In het artikel Holland in het Holoceen van Kennislink vind je ook een uitgebreide toelichting op de ontwikkeling van de Nederlandse kustlijn.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/vergaan-gevonden-en-nu-publiekstrekker-nummer/

Vergaan, gevonden en nu publiekstrekker nummer één

Vergaan, gevonden en nu publiekstrekker nummer één
Datum: 09-02-2015
Bron: Leidsche Rijn in beeld

In september 1997 wordt bij archeologisch bodemonderzoek in de Vinex-locatie Leidsche Rijn (Veldhuizen) een heel bijzondere vondst gedaan. Een perfect geconserveerd Romeins vrachtschip, nu bekend onder de naam De Meern 1. In eerste instantie koos men ervoor om deze vondst in de grond te laten zitten. In 2003 is er toch besloten om het schip op te graven. In de omgeving van het schip werd gestart met de aanleg van waterpartijen, waardoor er zuurstofrijk grondwater bij het schip kan komen en het scheepshout aangetast zou kunnen worden.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ondergronds-bouwen-naast-oude-huizen/

Ondergronds bouwen naast oude huizen

Ondergronds bouwen naast oude huizen
Datum: 30-09-2013
Bron: COB

Voor veel dichtbevolkte gebieden is ondergronds bouwen essentieel voor de kwaliteit van de bovengrondse leefomgeving. Deze projecten moeten in steeds complexere omstandigheden gerealiseerd worden, wat leidt tot diepere ontgravingen dichter bij bestaande bebouwing. Mandy Korff deed voor haar promotie aan Cambridge University onderzoek naar de grond-gebouwinteractie bij op palen gefundeerde gebouwen naast diepe ontgravingen. Ze richtte zich specifiek op oude (houten) palen in slappe bodem; een situatie die vaak voorkomt in oude steden gelegen aan water, zoals Amsterdam, New Orleans en Jakarta. Korffs studie kan gebruikt worden voor het ontwerp en de monitoring van diepe bouwprojecten in zulke gebieden.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/zandbanenkaart-rivierenland/

Zandbanenkaart Rivierenland

Zandbanenkaart Rivierenland
Datum: 28-12-2009
Bron: Universiteit Utrecht

Na 18 jaar onderzoek is er een compleet beeld van de ligging van zandbanen in de kleiige gebieden rond de rivieren in Gelderland en Overijssel. Voor het onderzoek zijn de resultaten van 100.000 boringen tot 10 meter diepte verwerkt. De informatie is belangrijk voor ondermeer waterbeheer, ruimtelijke ontwikkeling en archeologisch bodemonderzoek.

Het rapport ‘Zand in Banen’ brengt de zandbanen en de diepte waarop ze voorkomen in het Rivierengebied en het IJsseldal, inclusief de uiterwaarden, in beeld. Deze informatie is van groot belang voor tal van toepassingen. In het begin werden de resultaten vooral gebruikt voor inschatting van de effecten van waterhuishoudkundige ingrepen. In de afgelopen jaren zijn de zandbanenkaarten ook bruikbaar gebleken voor andere aspecten van de ruimtelijke planning, zoals inrichting en herinrichting van uiterwaarden, natuurontwikkeling in en buiten de uiterwaarden, dijkverbetering, zand- en kleiwinning en archeologische prospectie.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemtransplantatie-geeft-zetje-goede-richting/

Bodemtransplantatie geeft zetje in goede richting

Bodemtransplantatie geeft zetje in goede richting
Datum: 06-10-2016
Bron: Kennislink

Terreinbeheerders proberen natuurontwikkeling te sturen door maaisel uit andere gebieden uit te strooien in nieuwe terreinen. Bodemonderzoeker dr. Martijn Bezemer van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) gaat een stapje verder met bodemtransplantatie. “De gedachte is dat dat maaisel veel zaden en ‘stekjes’ bevat van planten die je graag in je nieuwe gebied wilt hebben. Maar in de praktijk blijkt dat vaak toch niet zo te werken. Ons idee is dat een belangrijke stap wordt vergeten: de bodem!”

In eerdere experimenten hebben de onderzoekers van het NIOO in samenwerking met Natuurmonumenten, al laten zien dat ze door middel van een transplantatie van plagsel uit heideterreinen de ontwikkeling van nieuwe natuur beter kunnen sturen. Bezemer: “Als je niet alleen maaisel, maar met het plagsel ook de bodem van die heideterreinen uitstrooit, krijg je op maagdelijke terreinen veel sneller heidenatuur terug dan wanneer je alleen maaisel uitstrooit.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bodemfuncties-en-kwaliteiten/

Bodemfuncties en -kwaliteiten

Bodemfuncties en -kwaliteiten
Bron: Ruimte met toekomst

De bodem is letterlijk en figuurlijk een belangrijke onderlegger voor duurzame ruimtelijke ontwikkeling. De bodem heeft vier functies: dit zijn de vier kwaliteiten die benut kunnen worden bij het inrichten van de leefomgeving. Dit vraagt wel om goede afstemming, want diverse kwaliteiten zijn van elkaar afhankelijk. Van plek tot plek bekijken welke kwaliteiten van de ondergrond belangrijk zijn en hoe ze kunnen worden gecombineerd.

  • Informatiefunctie
    De bodem is de basis van het landschap en het (natuur-)historisch archief (informatie). De ondergrondse ruimte is een schatkamer voor genetisch materiaal, cultureel erfgoed en drager van het landschap en daarmee bepalend voor de identiteit van gebieden.
  • Productiefunctie
    De ondergrond is de basis voor natuur, landbouw, tuinbouw en bosbouw en ‘producent’ van delfstoffen (waaronder water) en van energie (aardwarmte en opslag van warmte en koude).
  • Draagfunctie
    De ondergrond is de drager van constructies, funderingen, ondergrondse verblijfsruimten (parkeergarages, winkelcentra, etc.), kabels en leidingen. De ondergrond is een buffer voor de opslag van hemelwater.
  • Regulatiefunctie
    In de ondergrond vinden processen plaats als filtratie, buffering en chemische omzetting. De ondergrond heeft een grote capaciteit tot (zelf)regulatie en is in staat om zelf, soms geholpen door de mens, verontreinigingen af te breken mits ze ruimte en tijd krijgt.

Meer informatie over deze functies en de instandhouding en verbetering van het bodem- en grondwatersysteem vind je op Ruimtemettoekomst.nl

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/gidsmodellen/

Gidsmodellen

Gidsmodellen

Voor het plannen van duurzame gebiedsontwikkeling en klimaatadaptatie bestaan er diverse methoden en hulpmiddelen. De gidsmodellen bieden een ruimtelijke structurering vanuit bodem, water en groen. Ze borduren voort op de lagenbenadering die als fundament voor ruimtelijk beleid op rijksniveau is gebruikt. De lagenbenadering is een goed hulpmiddel voor analyse. Een bezwaar is echter dat deze benadering geen richting geen aan planprocessen, omdat een handelingsperspectief ontbreekt. De gidsmodellen bieden wel zo’n handelingsperspectief en maken daarmee de lagenbenadering operationeel. Met de gidsmodellen kan bij de inrichting en beheer van de bebouwde klimaatbestendige omgeving nu beter rekening worden gehouden met de randvoorwaarden van bodem en water.

Elk gidsmodel bestaat uit drie afbeeldingen:

  1. De basis, met karakteristieke kenmerken van bodem, ondergrond, water en groen als exponenten hiervan.
  2. Mogelijkheden voor versterken van klimaatrobuustheid.
  3. Mogelijkheden voor versterking van ecosysteemdiensten.

Zie voor meer informatie:

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/archeologie/

Archeologie

Archeologie

Het archeologisch onderzoek dat in Nederland wordt uitgevoerd is altijd gerelateerd aan ruimtelijke-ordeningsprojecten. Doel van het onderzoek is te bepalen of de resten ter plekke, in de ondergrond, kunnen worden bewaard voor het nageslacht. De gedachte hierachter is dat in de toekomst meer en betere onderzoekstechnieken zullen bestaan, waarmee we meer over ons verleden te weten kunnen komen. Opgraven kan immers maar één keer. Alleen als het echt niet anders kan, wordt besloten tot opgraven. De keuze voor opgraven, behouden of begeleiden wordt vastgelegd in een zogeheten selectiebesluit. Dit selectiebesluit wordt genomen door het bevoegd gezag. Afhankelijk van de situatie is dit de gemeente, de provincie of het Rijk.

Wil je meer weten over archeologisch onderzoek? Kijk dan eens op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hier vind je onder meer informatie over wetten en regels,  archeologische thema’s zoals bewoning, rituelen en locatiekeuze, en over het uitvoeren van archeologisch onderzoek (wie doet wat?). Ook kun je via de site gemeentelijk archeologische kaarten inkijken

Ook leuk is de website Archeologie op de Kaart. Deze website biedt een overzicht van de belangrijkste vondsten uit tien periodes, van de oude steentijd tot aan de moderne tijd. Op de website wordt ook een overzicht getoond van (openlucht)musea met archeologische collecties en bezienswaardigheden in Nederland.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/bouwen-met-hindernissen/

Bouwen met hindernissen

Bouwen met hindernissen
Datum: 31-01-2020
Bron: COB

Na acht jaar bouwen is Forum Groningen op 28 november 2019 geopend. Het ‘culturele warenhuis’ omvat onder meer een bibliotheek, filmtheater en debatcentrum. Onder het plein en het gebouw ligt een parkeergarage die plaats biedt aan 380 auto’s en 1.250 fietsen. Volgens Architectenweb is er in Nederland geen pand van zo’n omvang en complexiteit te vinden waar architectuur en constructie zo nauw verweven zijn.

Onder de rook van de Groningse Martinitoren werd aan het nieuwe centrum gewerkt. De locatie is in meerdere opzichten een uitdaging. Zo ligt de bouwplaats precies op een uitloper van de Drentse Hondsrug, waardoor er grote zwerfkeien in de bodem kunnen zitten. Bovendien ligt de bouwplaats midden in het centrum, pal achter de historische bebouwing van de Groningse binnenstad. De architecten van NL Architects en de constructeurs van ABT hebben dan ook zeer intensief samengewerkt. Ontwerpleider Marco van der Ploeg: “De constructieve uitdagingen waren enorm: de kolommen staan op geen enkele vloer in één lijn en de gevels hellen. De zeer onregelmatige bovenbouw moest passen op het regelmatige stramien van de ondergelegen parkeergarage. Het gedrag van de constructie stelde bijzondere eisen aan de bouwkundige afwerkingen en de gevel. Dat vergde engineering op het scherpst van de snede.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/heel-holland-zakt/

Heel Holland Zakt

Heel Holland Zakt

In 2016 organiseerde het Platform Slappe Bodem het congres Heel Holland Zakt. Overheden, waterschappen, aannemers, ingenieursbureaus en kennisinstituten lieten deze dag zien hoe zij bodemdaling aanpakken. Van 3D-ondergrondmodellen en ‘sturen met water’ tot multifunctionele boerderijen en betonnen funderingen. De praktijkverhalen zijn allemaal terug te kijken via het YouTube-kanaal van STOWA.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/pionieren-in-de-ondergrond/

Pionieren in de ondergrond

Pionieren in de ondergrond
Datum: 02-08-2010
Bron: Hydrotheek

Wie nadenkt over een duurzaam energie- en omgevingsbeleid ontkomt niet aan de ondergrond. De publicatie ‘Pionieren in de ondergrond’ beschrijft praktijkervaringen van gemeenten met de integrale en gebiedsgerichte benadering van de ondergrond. Welke kansen biedt de ondergrond, het overkoepelende beleid en wat kunnen we leren van de pioniers? De praktijkverhalen laten zien dat veel kennis aanwezig is, maar ook dat er geen kant-en-klare handleiding voor een succesvolle integrale en gebiedsgerichte benadering bestaat. De ‘ideale aanpak’ verschilt per organisatie en per situatie. Wat voor de eigen organisatie de ideale aanpak is, kan alleen vastgesteld worden door zelf aan de slag te gaan. De publicatie beoogt hiertoe een inspiratiebron te zijn.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/het-belang-van-de-bodem/

Het belang van de bodem

Het belang van de bodem
Datum: 30-11-2015
Bron: Greens/EFA

De bodem is een levend ecosysteem. De gezondheid van de bodem heeft direct impact op de gezondheid van boeren. Maar door het gebruik van pesticiden en kunstmest gaat het leven in de bodem dood. Boeren worden op hun beurt afhankelijk van deze producten en de kwaliteit van ons voedsel is in gevaar.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/geotechniek/

Geotechniek

Geotechniek

Ga je bouwen op of in de bodem, dan ben je bezig met geotechniek. Een vakgebied waarbij biologie, geologie, civiele techniek, ruimtelijke ordening en communicatie bij elkaar komen. Dat zie je terug op de website van Geonet, waar dossiers zijn gemaakt over onderwerpen binnen de geotechniek. Van grondonderzoek tot funderingen en van monitoring tot dijktechnologie.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ibook-onder-de-grond/

iBook ‘Onder de grond’

iBook ‘Onder de grond’
Datum: 22-10-2013

Het interactieve, digitale boek ‘Onder de grond’ neemt je mee op een reis door de Nederlandse ondergrond. In drie hoofdstukken komen de geologische geschiedenis van Nederland, de biodiversiteit van de bovenste bodemlagen en de veelzijdigheid van ondergronds bouwen aan de orde. Naast tekst en beeld bevat dit boek vele filmpjes, animaties, kaarten, infographics en 3D-modellen. Met je vingers zet je continenten in beweging en laat je 3D-modellen van parkeergarages kantelen en draaien.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/soilpedia/

Kennis over bodem en ondergrond

Kennis over bodem en ondergrond

Soilpedia is de online bibliotheek vol kennis over bodem en ondergrond. De inhoud varieert van wetenschappelijke studies tot en met de dagelijkse praktijk. De kennis is de afgelopen jaren onder andere in het NOBIS- en SKB-netwerk opgebouwd en wordt via deze website vrij gedeeld.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/klimaatverandering/

Klimaatverandering

Klimaatverandering
Datum: 29-09-2015
Bron: Kennislink

De temperatuur loopt heel langzaam op, de zeespiegel stijgt en de natuur om ons heen verandert mee. Het klimaat verandert, zoveel is duidelijk. Maar wat doet die verandering met ons en met onze leefomgeving? Wat is er al veranderd en wat staat ons nog te wachten? In dit cahier beschrijven toonaangevende Nederlandse wetenschappers voor hun vakgebied wat de belangrijkste veranderingen zijn.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ondergrondregie-in-de-praktijk/

Ondergrondregie in de praktijk

Ondergrondregie in de praktijk
Datum: 15-03-2016
Bron: RWS Leefomgeving

Een jaar lang hebben acht ervaren professionals hun praktijken gedeeld en samen gewerkt aan de vraag ‘Hoe help ik als ondergrondregisseur mijn collega’s binnen en buiten de organisatie bij oplossingen van gedeelde gebiedsopgaven?’. Hun persoonlijke bevindingen zijn te lezen in de eenmalige editie van Ruimte voor ondergrond (pdf, 7.3 MB).

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ondergrondrisicos-in-beeld/

Ondergrondrisico’s in beeld

Ondergrondrisico’s in beeld
Datum: 09-06-2014
Bron: Geo-Impuls

Om een bouwproject op tijd en binnen budget te realiseren, is het essentieel om vroegtijdig en continu aandacht te besteden aan de ondergrond. Als hulpmiddel heeft Geo-Impuls het boekje ‘Heeft u overal aan gedacht?’ uitgebracht. Een publicatie die inzichtelijk maakt welke risico’s er kunnen voortkomen uit de ondergrond en hoe daarmee omgegaan kan worden. Wordt er vlakbij een waterkering gebouwd? Houd dan rekening met langere proceduretijden. Gaat het om een complexe constructie, bijvoorbeeld hele hoge nieuwbouw? Dan is de fundering extra belangrijk en is er mogelijk meer grondonderzoek nodig. Op deze manier benoemt de publicatie een aantal projectkenmerken die van invloed zijn op de ondergrondrisico’s. Opdrachtgevers (en andere betrokkenen!) krijgen zo snel een beeld van eventuele knelpunten in een project en mogelijke maatregelen die ze kunnen treffen.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/rotterdam-van-onderen/

Rotterdam van onderen

Rotterdam van onderen

Rotterdam staat bekend om zijn mooie skyline, maar ook ondergronds is er veel te zien. De tv-serie Rotterdam van onderen brengt bijzondere ondergrondse locaties en verhalen in beeld. Zo zijn er afleveringen over het ondergronds transport van water, data, olie en gas, over archeologie, de Maastunnel en over de vele kelders.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/ruimte-met-toekomst/

Ruimte met toekomst

Ruimte met toekomst

Voor een duurzame inrichting van een gebied is goede kennis van het ondergrondsysteem van belang. Daarom biedt de website Ruimtemettoekomst.nl veel informatie over bodem en ondergrond. Ruimtemettoekomst.nl gaat bijvoorbeeld in op de kwaliteiten van de ondergrond en de manier waarop de ondergrond meegenomen kan worden in het proces van gebiedsontwikkeling.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/stevige-stad-op-slappe-bodem/

Stevige stad op slappe bodem

Stevige stad op slappe bodem

De bodem van een groot deel van Nederland, waaronder de Randstad, bestaat voornamelijk uit slappe klei- en veenlagen. Die bodem daalt voortdurend, op sommige plaatsen zelfs sneller dan de zeespiegel stijgt. Bewoners en ondernemers hebben daardoor te maken met het verzakken van woningen, bedrijfspanden, wegen, rioleringen en groenvoorzieningen. Gouda is één van de steden die haar historische centrum wil beschermen tegen bodemdaling. Overheden, belangenorganisaties, het bedrijfsleven en kennisinstituten hebben de handen ineen geslagen voor een gezamenlijke aanpak. De coalitie ‘Stevige stad op slappe bodem’ richt zich op het ontwikkelen en realiseren van oplossingsrichtingen voor robuuste, leefbare steden.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/verbinding-wordt-gebiedsontwikkeling/

Verbinding wordt gebiedsontwikkeling

Verbinding wordt gebiedsontwikkeling
Datum: 29-01-2016
Bron: COB

Rijkswaterstaat verandert. De missie is verbreed. Er staat onder andere: ‘We beheren en ontwikkelen de rijkswegen, -vaarwegen en -wateren en zetten in op een duurzame leefomgeving’. Dat laatste betekent onder meer dat projecten integraler worden aangevlogen. Edwin van der Wel, afdelingshoofd van de afdeling Bodem+ van Rijkswaterstaat: “Het betrekken van de leefomgeving bij projecten betekent dat we breder kijken naar maatschappelijke waardecreatie.”

“Het streven naar een duurzame leefomgeving maakt onderdeel uit van de missie”, constateert Van der Wel. “Je zag al eerder dat de focus op de drie netwerken – hoofdwegen, -vaarwegen en -watersystemen – werd verbreed naar de betekenis van die netwerken voor de omgeving. De oprichting van een directie Leefomgeving binnen Rijkswaterstaat in 2013 heeft dat proces versneld. Verbindingen van A naar B worden meer bekeken vanuit het perspectief van gebiedsontwikkeling.”

“Uitgangspunt is dat alles wat we doen, meerwaarde oplevert voor het gebied waarin we werken. Dat zien we terug in een integrale aanpak, meer samenwerking en de toegenomen bereidheid om van elkaar te leren. De inbreng van Rijkswaterstaat ligt vooral op een andere manier van werken. Dat heeft ook een heel praktische reden. Het bereikbaarheidsfonds dat wordt gevoed met aardgasbaten, houdt in 2028 op te bestaan. Dat lijkt nog ver weg, maar rekening houdend met de doorlooptijd van grote infrastructurele projecten, is dat al ‘overmorgen’. Dus ook vanuit die invalshoek zullen we veel meer met elkaar in gesprek moeten over maatschappelijke meerwaarde.”

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/watermanagement/

Watermanagement

Watermanagement

Nederland heeft zich met maakbare structuren verzet tegen de loop van de natuur. Een groot deel van het land zou alweer door de zee zijn ingenomen zonder ingrijpen van de mens. Het huidige grondgebruik heeft dan ook een nauwe relatie met het beheer van grondwater. Op de website Ruimtemettoekomst.nl is veel informatie te vinden over het watersysteem. Er wordt onder meer stilgestaan bij de functies van water en de dilemma’s die er spelen. Ook wordt het watersysteem voor verschillende landschapstypen  inzichtelijk gemaakt.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/lorem-ipsum-dolor-sit-amet-conse/

Bodem kan fors bijdragen aan broeikaseffect

Bodem kan fors bijdragen aan broeikaseffect
Datum: 02-12-2016

In de grond ligt enorm veel koolstof opgeslagen, vooral in het hoge noorden. Wat gebeurt er met die voorraad als het klimaat warmer wordt? Een groot onderzoek door het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) in Wageningen wijst uit dat als we onbekommerd broeikasgassen blijven uitstoten, de bodem daar tot 2050 nog eens twaalf tot zeventien procent bovenop kan doen.

Voor het onderzoek zijn kleine stukken land een of meer graden opgewarmd, in sommige gevallen twintig jaar lang, en is regelmatig de koolstofinhoud van de grond bepaald. Grond die veel koolstof bevat, blijkt koolstof te verliezen bij een hogere temperatuur. Dit komt, naar men aanneemt, doordat het dierlijk leven in de bodem bij een hogere temperatuur actiever wordt. Op koolstofarme grond kan het alle kanten op, al was er gemiddeld over alle proefvelden een lichte koolstofopname. Rond de polen en in gematigde klimaatzones is de bodem doorgaans koolstofrijk, in de tropen en subtropen meestal koolstofarm. Combinatie van deze onderzoeksresultaten met wereldwijde gegevens over het koolstofgehalte van de bodem, leverde een schatting op voor het totale broeikaseffect van de bodem bij een zekere temperatuurstijging.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/leve-n-de-bodem/

Leve(n) de bodem!

Leve(n) de bodem!
Datum: 06-10-2016

De bodem is niet alleen letterlijk de grond onder ons bestaan, ze is dat ook figuurlijk. Vruchtbare bodems leveren ons bijvoorbeeld voedsel, water en grondstoffen, en een heel scala aan andere ecosysteemdiensten. Wetenschappers van naam laten zien welke diensten dat zijn en hoe de bodem inspiratie biedt voor voedsel en technologie voor de toekomst.

https://www.kobo-ho.nl/praktijkverhaal/win-win-winsituatie-utrecht/

Win-win-winsituatie in Utrecht

Win-win-winsituatie in Utrecht
Datum: 30-01-2015
Bron: COB

Door een strategische keuze te maken voor grondwaterwinlocaties, pakt de provincie Utrecht niet alleen de drinkwateropgave aan, maar verruimt ze ook de mogelijkheden voor warmte-koudeopslag (WKO) en ander ondergronds ruimtegebruik in stedelijk gebied.

René van Elswijk, programmamanager Grondwater bij de provincie Utrecht: “De productiecapaciteit van de huidige winlocaties voor drinkwater is niet groot genoeg om in de verwachte vraag van 2040 te voorzien. Daarom hebben we in kaart gebracht waar we geschikte grondwatervoorraden hebben. Vervolgens hebben we bekeken welke gebieden het meest geschikt zijn voor nieuwe winningen.” Er is gekozen voor locaties buiten (toekomstig) stedelijke gebied, waar winning uit diepere lagen – het tweede of derde watervoerende pakket – kan plaatsvinden. Elswijk: “Grondwateronttrekking heeft dan minder effect op natuur en bestaande bebouwing.”

Collega Marian van Asten van het team Bodem en Milieu vervolgt: “Door het benoemen van de strategische grondwatervoorraden is nu ook duidelijk welke gebieden niet in aanmerking komen voor drinkwaterwinning. In deze gebieden hebben we de mogelijkheden voor WKO verruimd. Zo is WKO hier voortaan in alle watervoerende pakketten toegestaan. Het voordeel hiervan is dat er minder snel conflicten ontstaan met ander ondergronds ruimtegebruik van het ondiepe watervoerende pakket, zoals voor parkeerkelders.”